पेरणीपूर्व मशागत अंतिम टप्प्यात, शेतकऱ्यांची लगबग ! सेंद्रिय खत वापरून भरघोस उत्पादन घेण्याकडे कल, समजून घ्या मराठवाड्यातील पीक पद्धती !!
छत्रपती संभाजीनगर- पेरणीपूर्व मशागत शेतीतील महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे ज्यात जमिनीची तयारी, खतांचे नियोजन, आणि पाणी व्यवस्थापन यांचा समावेश होतो. नांगरणी, सेंद्रिय आणि रासायनिक खतांचा वापर, आणि ठिबक सिंचन तसेच तुषार सिंचन पद्धतींचा समावेश करून पिकांच्या उत्पादनात सुधारणा केली जाते. मराठवाड्यातील पिकांची निवड करताना पाण्याची उपलब्धता आणि जमिनीच्या प्रकाराचा विचार केला जातो. योग्य मशागत आणि पाणी व्यवस्थापनामुळे पिकांची गुणवत्ता आणि उत्पादन वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ होतो.
पेरणीपूर्व मशागत: महत्त्व आणि पद्धती
पेरणीपूर्व मशागत हा शेतीतील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. यामध्ये जमिनीची तयारी, खतांचे नियोजन, पाणी व्यवस्थापन इत्यादींचा समावेश होतो. जमिनीची नांगरणी ही पेरणीपूर्व मशागतीतील पहिली पायरी आहे. नांगरणीमुळे जमिनीतील कडकपणा कमी होतो, जमिनीची हवा मिळते, व पाण्याची शोषणक्षमता वाढते. प्रभावी नांगरणीसाठी विविध साधने वापरली जातात, जसे की ट्रॅक्टर, नांगर, व रोटाव्हेटर.
नांगरणीनंतरच्या टप्प्यात खतांचे नियोजन महत्त्वाचे आहे. जमिनीतील पोषणद्रव्यांची कमतरता दूर करण्यासाठी सेंद्रिय व रासायनिक खतांचा योग्य प्रमाणात वापर केला जातो. सेंद्रिय खतांमध्ये गोमूत्र, शेणखत, व कंपोस्ट यांचा समावेश होतो. रासायनिक खतांमध्ये नायट्रोजन, फॉस्फरस, व पोटॅशियम यांचा समावेश असतो. खतांचे नियोजन करताना जमिनीच्या परीक्षणानुसार आवश्यक घटकांची पूर्तता केली जाते.
पाणी व्यवस्थापन हा आणखी एक महत्त्वाचा घटक आहे. पाणी व्यवस्थापनाच्या विविध पद्धतींचा वापर करून जमिनीतील ओलावा टिकवून ठेवला जातो. ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन, व शेततळे यांसारख्या पद्धतींचा वापर केला जातो. पाणी व्यवस्थापनामुळे पिकांची वाढ व उत्पादन वाढते.
पेरणीपूर्व मशागतमुळे जमिनीची पोषण क्षमता वाढते आणि पिकांच्या उत्पादनात सुधारणा होते. योग्य मशागतीमुळे जमिनीतील सूक्ष्मजीवांची संख्या वाढते, ज्यामुळे जमिनीची उर्वरता सुधारते. तसेच, पेरणीपूर्व मशागतीमुळे पिकांना आवश्यक असलेली पोषक तत्त्वे मिळतात, ज्यामुळे पिकांची गुणवत्ता व उत्पादन वाढते.
मराठवाड्यात कोणते पिक घ्यावे?
मराठवाडा हा दुष्काळप्रवण क्षेत्र असल्यामुळे पिकांची निवड करताना पाण्याची उपलब्धता आणि जमिनीच्या प्रकाराचा विचार करावा लागतो. मराठवाड्यात मुख्यतः ज्वारी, बाजरी, गहू, तूर, सोयाबीन आणि कापूस या पिकांची लागवड केली जाते. प्रत्येक पिकाच्या लागवडीसाठी आवश्यक असलेल्या जमिनीच्या प्रकाराची आणि पाण्याच्या व्यवस्थापनाची माहिती जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
ज्वारी आणि बाजरी ही पिके कमी पाण्यात वाढणारी आहेत. ही पिके हलक्या ते मध्यम जमिनीत चांगली वाढतात. ज्वारीच्या लागवडीसाठी मध्यम काळी माती तर बाजरीसाठी वालुकामिश्रित माती योग्य असते. गहू हे पीक मात्र अधिक पाण्याची गरज असणारे आहे, त्यामुळे ते जास्त पाणी उपलब्ध असलेल्या क्षेत्रांमध्ये लागवड करणे उचित ठरते. हे पीक भारी काळी जमिनीत चांगले वाढते.
तूर हे एकल पीक असून ते कमी पाण्यात वाढते. हलक्या ते मध्यम जमिनीत तूर चांगले येते. सोयाबीनचे पीक मात्र मध्यम काळी माती आणि ओलसर जमिनीत चांगले वाढते. कापूस हे पीक मराठवाड्यातील मुख्य पीक असून ते हलक्या ते मध्यम काळी जमिनीत चांगले येते. कापसाच्या लागवडीसाठी पाणी व्यवस्थापन अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
पिकांच्या विविध जातींची निवड करताना, त्यांचे स्थानिक हवामान आणि पाण्याची उपलब्धता विचारात घेणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, ज्वारीच्या सुधारीत जातींमध्ये ‘मालदांडी’ आणि ‘स्वर्णा’ या जातींचा समावेश आहे, ज्या कमी पाण्यात चांगले उत्पादन देतात. बाजरीच्या ‘शंकर ३’ आणि ‘साबूरी’ या जाती कमी पाण्यात चांगले येतात. गव्हाच्या ‘लोकवन’ आणि ‘नरेंद्र ६’ या जाती अधिक उत्पादनक्षम आहेत.
प्रत्येक पिकाची विविधता आणि त्याचे फायदे लक्षात घेऊन, शेतकऱ्यांनी पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करून अधिक उत्पादन घेण्याचा प्रयत्न करावा. त्यामुळे मराठवाड्यातील शेतकरी अधिक फायदेशीर ठरू शकतात.
पेरणीपूर्व खत व्यवस्थापन
पेरणीपूर्व खत व्यवस्थापन हे पिकांच्या पोषणासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. योग्य प्रमाणात आणि योग्य वेळी खतांचा वापर केल्याने पिकांची वाढ सुलभ होते आणि उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारते. खत व्यवस्थापनामध्ये जैविक आणि रासायनिक खतांचा समतोल राखणे, तसेच माती परीक्षण करून आवश्यक पोषक तत्वांची पूर्तता करणे गरजेचे आहे.
मुख्य पोषक तत्वांमध्ये नत्र, स्फुरद, आणि पालाश यांचा समावेश होतो. नत्राच्या वापराने पिकांच्या पानांची वाढ होते, स्फुरदामुळे मुळांची वाढ सुधारते, आणि पालाशामुळे पिकांच्या दाणा भरते. याशिवाय, लोह, जस्त, आणि मॅग्नेशियम यासारख्या सूक्ष्म पोषक तत्वांची देखील गरज असते. माती परीक्षणाद्वारे या तत्वांची कमतरता ओळखून त्यानुसार खतांचा वापर करणे गरजेचे आहे.
रासायनिक खतांचा वापर करताना त्यांच्या प्रमाणाची विशेष काळजी घ्यावी. अत्यधिक रासायनिक खतांचा वापर केल्यास मातीच्या गुणवत्तेवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे, माती परीक्षणानुसार आवश्यक तेवढेच रासायनिक खत वापरावे. जैविक खतांचा वापर केल्याने मातीची गुणवत्ता सुधारते आणि पर्यावरणावरसुद्धा अनुकूल परिणाम होतो. गोमूत्र, गांडूळ खत, आणि कंपोस्ट खत हे काही जैविक खतांचे उदाहरणे आहेत. जैविक खतांचा वापर केल्याने मातीतील सजीवांची वस्ती वाढते आणि मातीच्या स्वास्थ्यात सुधारणा होते.
खत व्यवस्थापनामध्ये खतांचा योग्य वेळ आणि पद्धतीने वापर करणे महत्त्वाचे असते. पेरणीपूर्वी खतांचा वापर करून मातीमध्ये पोषक तत्वांची पूर्तता करावी. यामुळे बीजांच्या अंकुरणासाठी आवश्यक पोषक तत्वांची उपलब्धता वाढते. पिकांच्या आवश्यकतेनुसार खतांचा वापर केल्याने उत्पादनाची गुणवत्ता वाढते आणि शेवटी शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ होतो.
पीक पाणी सल्ला
मराठवाड्यातील पाणी व्यवस्थापन हे शेतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या प्रदेशातील पर्जन्यमान कमी असल्यामुळे शेतकऱ्यांना पिकांच्या पाण्याच्या गरजांची नीट माहिती असणे अत्यावश्यक ठरते. पाण्याची योग्य व्यवस्थापन पद्धतींचा वापर करून उत्पादन वाढवणे शक्य होते. या संदर्भात ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन आणि पारंपरिक पाणी व्यवस्थापनाच्या पद्धतींचा विचार केला जाऊ शकतो.
ठिबक सिंचन ही एक अत्याधुनिक पद्धत आहे ज्यामध्ये पाण्याचा थेंब-थेंब वापर करून पिकांच्या मुळांपर्यंत पोहोचवले जाते. यामुळे पाण्याची बचत होते आणि पिकांना आवश्यक तेवढेच पाणी मिळते. तुषार सिंचनात पाण्याचे फवारणी करून पिकांना पाणी पुरवले जाते. या पद्धतीने पाणी कमी खर्चात आणि कमी वेळेत पिकांपर्यंत पोहोचवता येते. याच्या वापरामुळे पिकांची वाढ चांगली होते आणि उत्पादनात वाढ होते.
पारंपरिक पाणी व्यवस्थापन पद्धतींमध्ये पाण्याचे साठवण आणि वितरण यावर भर दिला जातो. उदाहरणार्थ, तळी बांधणे, बांधावर पाणी साठवणे आणि वाफ्यांदरम्यान पाणी सोडणे या पद्धतींचा वापर पारंपारिक पद्धतींमध्ये केला जातो. या पद्धतींनी पाण्याची बचत होते आणि पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेले पाणी उपलब्ध होते.
पाण्याच्या कमतरतेच्या परिस्थितीत पिकांना जगवण्यासाठी काही विशेष सल्ले दिले जाऊ शकतात. उदाहरणार्थ, पिकांच्या गरजेनुसार पाणी देणे, पिकांच्या वाढीच्या वेळी विशेष काळजी घेणे आणि जलसंधारणाच्या पद्धतींचा वापर करणे हे महत्त्वाचे आहे. या सल्ल्यांचा योग्य वापर केल्यास पाण्याच्या कमतरतेच्या परिस्थितीतही पिकांची वाढ चांगली होते आणि उत्पादनात घट होत नाही.
- गुगल ॲप
https://bit.ly/3RaPEOb - व्हॉट्सॲप ग्रुप
https://bit.ly/4dUMnMR - व्हॉट्सॲप चॅनेल
https://bit.ly/3V1gLwq - फेसबुक पेज
https://bit.ly/451xGU8 - टेलिग्राम
https://bit.ly/3wVCVbe
